مقدمه:

زندگی با پیوستگی سکونت ،فعالیت و حرکت در بستر ارزشها و آداب و رسوم مردم تجلی یافته است.مهمترین حق شهروندی برخورداری از زیرساخت ها و نظاماتی است که موجبات رشد و بالندگی جامعه و کیفیت زندگی مردم را فراهم آورد.

وزارت راه وشهرسازی بعنوان متولی این امر مهم و حیاتی باید بتواند با همکاری تمامی دستگاههای اجرایی مرتبط طراحی فضایی و کالبدی ایران اسلامی را با ملاحظات آمایش سرزمینی و زیست محیطی بصورت ایمن و عادلانه به سکونت مطلوب ، فعالیت و حرکت روان وبهینه تبدیل نموده و به این طریق توسعه متوازن و توسعه پایدار را محقق نماید.

تبیین برنامه پیشنهادی با ترسیم وضعیت کنونی در سرفصلهای چالشهای اساسی حوزه های مسکن، حمل و نقل و شهرسازی صورت پذیرفته است. همچنین بخشی از این برنامه به بررسی چالشها و راهبردهای روابط درون و میان دستگاهی در این بخش اختصاص دارد.

رویکرد اصلی تدوین راهبردها و راهکارها، شناسایی و رفع چالشهای اساسی می باشد.

ترسیم وضع موجود

وضعیت موجود درسال 1397

• وضعیت زیرساخت جاده ای : به طول 216150 کیلومتر شامل 2401 کیلومتر آزادراه ، 16820 کیلومتر بزرگراه ، 25866 کیلومتر راه اصلی ،42926 کیلومتر راه فرعی و128138 کیلومتر راه روستایی آسفالته و شوسه
• وضعیت کل خطوط ریلی: به طول 14166 کیلومتر : شامل11061کیلومتر خطوط اصلی و 3105 کیلومتر خط فرعی
• وضعیت ناوگان جاده ای: متوسط سن ناوگان باری: 16/8سال و متوسط عمرناوگان مسافری:13.8سال
• وضعیت ناوگان ریلی:تعدادلکوموتیو به میزان 921 دستگاه و تعداد واگن باری ریلی به میزان25190دستگاه با متوسط سن 24.1 سال، واگن مسافربری         به تعداد        با متوسط سن    
• میزان حمل بار ریلی 47 میلیون تن با سهم 9.8درصد
• تعداد کل ناوگان هوایی 309فروند با 47963صندلی ثبت شده
• تعداد پروازهای ترانزیتی به میزان 427 هزار پرواز
• ظرفیت اسمی بنادر کشوربرابر با 234 میلیون تن و ظرفیت کانتینری بنادر کشور برابر با 7.2میلیون TEU وظرفیت جابجایی مسافردر بنادر کشور برابر با 24.2 میلیون نفر
• ارتقاء سرعت ابر رایانه هواشناسی به بیش از 14 ترا فلاپس ( هزار میلیارد پردازش بر ثانیه)
• افزایش ایستگاه هواشناسی به 4900 ایستگاه برای پیش بینی 380 شهرستان

مسایل و چالشهای راهبردی

• چالشهای حوزه مسكن
• ناپایداری در بازار مسکن، نوسان‌های شدید قیمتی و بروز ادوار رونق و رکود در بخش مسکن
• عدم دسترسی اقشار کم‌درآمد به مسكن مناسب
• ناكارآمدي نظام تأمین مالي در بخش مسكن
• کيفيت نامطلوب ساخت‌وساز و عدم رعايت مقررات ملّی ساختمان(عمر پایین ساختمان‏ها در ایران و تخریب ساختمان‏ها در بازه‏های سی‌ساله )
• وجود بافت‌های فرسوده در سطح شهرها و عدم ايمني ساختمان‌ها در اين مناطق
• تعداد زیاد طرح‌های نیمه‌تمام در دست اجرا و طولانی شدن زمان اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها
• نادیده گرفتن نقش مردم در تولید مسکن

مسایل و چالشهای راهبردی

• چالشهای حوزه معماری و شهرسازی
• گسترش بي‌رويه شهرها و عدم توجه به ظرفيت‌هاي توسعه فضايي- كالبدي در درون محدوده شهرها و روی‌آوری به توسعه بيروني (از جمله ساخت‌وسازهای غيرمجاز و بدون برنامه در حدفاصل بين شهرهاي موجود و شهرهاي جديد)
•  نابرابری و عدم‏توازن جغرافیایی در تولید و توزیع مسکن
• تأثيرات نامناسب كيفيت شهر و معماري بر حالات، روحيات و رفتارها
• تخریب محیط‌زیست در مناطق ایجاد شهرهای جدید و توسعه شهرهای موجود بدون ارزیابی محیط‌زیستی کافی
• مداخله گسترده دستگاه‌های حاکمیتی در اراضی شهری و ساخت‌وسازها و مخدوش‌کردن برنامه‌ریزی شهری
• وجود و گستردگي سکونتگاه‌های غيررسمي در حاشيه شهرها و روند رو به تزاید آن
• كيفيت نامناسب محيط كالبدي روستاها و ضعف دسترسي به خدمات زيربنايي و رفاهي
• تغييرات كاربري اراضي (تبديل اراضي كشاورزي به اراضي غيركشاورزي)
• پراكندگي و تعدد زياد سكونتگاه‌هاي روستايي و آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر سوانح طبیعی
• بی دقتی در جایابی پروژه های مسکن مهر
• عدم طراحی مناسب امکانات و خدمات مورد نیاز برای زندگی در مجموعه مسکن مهر

• حمل و نقل دریایی
• توسعه قابلیت تخلیه و بارگیری بنادر به منظور افزایش راندمان و کاهش زمان توقف کشتی ها
• عدم اتصال به شبکه های دریانوردی بین المللی و فقدان سهم از بازار کشتیرانی جهانی
  • حمل و نقل هوایی
• ضرورت نوسازی ناوگان هوایی و چالش تحریم ها
• ضرورت هماهنگیهای قوی تر سازمانهای ذی مدخل در امر هوانوردی
• چالش منابع انسانی متخصص و ضرورت آموزش و توسعه منابع انسانی به منظور تقویت و کارآمدسازی سازمانهای حاکمیتی و اپراتورها
  • حمل و نقل ریلی
• غیراقتصادی بودن حمل و نقل ریلی در تعداد زیادی از مسیرها
• عدم اتصال خطوط ریلی به مراکز تولید بار
• جایگاه و سهم حمل و نقل ریلی در حمل و نقل منطقه ای
• پروژه های متعدد نیمه تمام و طولانی شدن مدت اجرای طرح ها

• حمل و نقل دریایی
• توسعه قابلیت تخلیه و بارگیری بنادر به منظور افزایش راندمان و کاهش زمان توقف کشتی ها
• عدم اتصال به شبکه های دریانوردی بین المللی و فقدان سهم از بازار کشتیرانی جهانی
  • حمل و نقل هوایی
• ضرورت نوسازی ناوگان هوایی و چالش تحریم ها
• ضرورت هماهنگیهای قوی تر سازمانهای ذی مدخل در امر هوانوردی
• چالش منابع انسانی متخصص و ضرورت آموزش و توسعه منابع انسانی به منظور تقویت و کارآمدسازی سازمانهای حاکمیتی و اپراتورها
  • حمل و نقل ریلی
• غیراقتصادی بودن حمل و نقل ریلی در تعداد زیادی از مسیرها
• عدم اتصال خطوط ریلی به مراکز تولید بار
• جایگاه و سهم حمل و نقل ریلی در حمل و نقل منطقه ای
• پروژه های متعدد نیمه تمام و طولانی شدن مدت اجرای طرح ها

• چالش‌ها و مسائل فرابخشی دستگاه
• مشکلات ناشی از تحریم اقتصادی از جمله مشکل ارائه فاینانس به مشتریان و پیمانکاران خارجی، عدم امکان خرید برخی تجهیزات از جمله هواپیما
• تنگنای مالی دولت و عدم تناسب بین بودجه‌های تخصیصی و حجم فعالیت‌ها و وظایف وزارتخانه
• افزایش مطالبات پیمانکاران حوزه حمل‌ونقل از دولت که رکود و بیکاری کارگران این حوزه را در پی داشته است
• تعدد و ناهماهنگي ميان نهادها و دستگاه‌هاي مؤثر در تهيه طرح‌هاي توسعه و عمران شهري و روستايي

رویکردها،سیاستها و راهبردها

رویکردهای کلان

• عدالت محوری در راستای توسعه متوازن
• هماهنگی و سازگاری درونی و بیرونی
• شفافیت و سلامت اداری
• اصلاح فرآیندها ، یکپارچه سازی و حذف موازی کاریها
• توجه به تحقیقات و توسعه فناوری های نوین
• اهتمام ویژه به اجرای تکالیف قانونی برنامه ششم توسعه
• تقویت و توسعه روزافزون نقش مردم برای پیشبرد امور و توسعه سرمایه گذاری

رویکردها و راهبردهای حوزه حمل و نقل

• حرکت از حمل‌ونقل و شهرسازی خودرومحور به سمت افزایش سهم حمل‌نقل و شهرسازی ریل‌پایه و مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی
• کمک به شکل‌گیری بنگاه‌های بزرگ‌مقیاس برای افزایش قدرت رقابت‌پذیری بخش حمل‌ونقل در منطقه و جهان 
• توسعه یکپارچه شبکه حمل‌ونقل ایران در قالب ده کریدور توسعه و با ايده كلان اتصال به شبکه حمل‌ونقلی کشورهای همسایه و افزايش تجارت و گردشگری با آنان با هدف توسعه منطقه‌اي به ویژه مناطق پیرامونی و مرزی ایران
• افزايش سهم حمل‌ونقل عمومي در حمل‌ونقل کشور
• تامين منابع مالي پايدار از طریق اجرای  قانون تشکیل صندق حمل‌ونقل، بهره‌برداری از ظرفیت اقتصاد ملی شامل  سرمایه‌پذیری سرمایه‌گذارن ملی و بین‌المللی
• بازخوانی موافقنامه‌های بین‌المللی و ایجاد توافق‌های جدید، مقررات حمل‌ونقلی و تجاری و ارتقای مدیریت کریدورهای  عبوری از ایران
• تکمیل شبکه‌ راه‌های کشور و رشد متوازن آزادراه‌ها، بزرگراه‌ها و راه‌های اصلی، فرعی و روستایی

توسعه زیرساخت های حمل ونقل نیازمند یکپارچگی با برخورداری از عدالت دسترسی به قابلیت زندگی و قابلیت حرکت با رعایت الزامات محیط زیست پایدار می باشد . درهم آمیختگی حمل ونقل و شهرسازی ایجاب می کندتا زیرساخت های برون شهری و درون شهری بصورت هم افزا توسعه یابند تا طرح های جامع شهری از کارآمدی و اثربخشی قوی تر برخوردار گردیده وشبکه های حمل ونقل ،توسعه وتقویت ناوگان بصورت یک سامانه یکپارچه طراحی و عملیاتی گردند.

رویکردها و راهبردهای حوزه مسکن و شهرسازي

• تحول ساختاری سیاستگذاری در راستای تشویق فعالان حوزه تولید مسکن مطابق با نیاز برنامه
• زمینه‌سازی و تقویت الزامات اجرای مقررات ملی ساختمان
• رفع موارد تعارض منافع در میان عناصر فعال بازار فعالیت‌های مهندسی ساختمان و نهادینه‌شدن اصول و ضوابط اخلاق مهندسی در این بازار
• کاربردی کردن رویکرد اجتماعی و مبتنی بر مشارکت مردم در بازآفرینی محلات فرسوده شهری با استفاده حداکثری از ظرفیت مدیریت شهری
• تمرکز بر برنامه‌ریزی جهت افزایش کیفیت مسکن در حاشیه شهرها
• افزايش توان خريد، بهسازی و ارتقای مسكن متقاضیان به همراه ایجاد سازوکار تأمین مالی سازندگان از طريق بانك مسكن
• بهبود فناوری مهندسی ساختمان به‌منظور ارتقای کیفیت، پایین آوردن قیمت تمام‌شده، و سازگار کردن ساختمان‌ها با استانداردهای متداول در جهان
• تحول ساختاری سیاستگذاری در راستای تشویق فعالان حوزه تولید مسکن مطابق با نیاز برنامه
• زمینه‌سازی و تقویت الزامات اجرای مقررات ملی ساختمان
• رفع موارد تعارض منافع در میان عناصر فعال بازار فعالیت‌های مهندسی ساختمان و نهادینه‌شدن اصول و ضوابط اخلاق مهندسی در این بازار
• کاربردی کردن رویکرد اجتماعی و مبتنی بر مشارکت مردم در بازآفرینی محلات فرسوده شهری با استفاده حداکثری از ظرفیت مدیریت شهری
• تمرکز بر برنامه‌ریزی جهت افزایش کیفیت مسکن در حاشیه شهرها
• افزايش توان خريد، بهسازی و ارتقای مسكن متقاضیان به همراه ایجاد سازوکار تأمین مالی سازندگان از طريق بانك مسكن
• بهبود فناوری مهندسی ساختمان به‌منظور ارتقای کیفیت، پایین آوردن قیمت تمام‌شده، و سازگار کردن ساختمان‌ها با استانداردهای متداول در جهان
•  

اولویت ها  و راهبردهای اجرایی

1- افزایش تاب آوری زیرساخت ها از طریق آسیب شناسی ، احصاء نقاط بحرانی بویژه در شرایط تغییرات اقلیم ونقاط 

  مستعد بلایای طبیعی از جمله سیل و زلزله وبرنامه ریزی برای نوسازی وبهسازی شهری و روستایی با مشارکت تمامی بخش ها و مردم.

2- اصلاحات ساختاری در بخش های ستادی و اجرایی به منظور کوچک سازی ، چالاک سازی و اثربخشی با اولویت حوزه زمین ،ساختمان و مسکن.

3- توسعه الزامات ایمنی از طریق نهاد سازی ایمنی و استقرارملاحظات و الزامات در طراحی و بهره برداری در جهت کاهش حوادث وسوانح وبازخوردگیری به منظور تاثیرگذاری در رویه ها، الزامات وشیوه های طراحی و ساخت

4-بکارگیری وتنوع بخشی به شیوه های تامین مالی و توسعه سرمایه گذاری به منظور تحرک بخشیدن  به پروژه های در دست اقدام در جهت کاهش زمان اجرا و کنترل قیمت تمام شده .

5- توسعه سهم و نقش ناوگان حمل و نقل در تجارت بین الملل از طریق بهینه سازی و توسعه قابلیت عملکرد شبکه حمل ونقل داخلی و بین المللی با در مدارقراردان  پارک های لجستیک ، بنادر و فرودگاهها.

6-توسعه تعاملات بین المللی به ویژه منطقه ای به منظور  استفاده بهینه و فعال از فرصت تحریم در جهت توسعه تاب آوری و افزایش قدرت اقتصادی صنعت حمل ونقل ریلی ، هوایی و دریایی

7-ارتقاء تاب آوری صنعت حمل ونقل از شرایط تحریم.

8- بازمهندسی حوزه مسکن همراه با سیاستگذاری و برنامه ریزی در جهت تقویت و توسعه ظرفیت تولید مسکن شهری و روستایی توسط بخشهای خصوصی، تعاونی و مردم با اعطای مشوقها و تسهیلات ارزان قیمت

ملاحظات و الزامات

• بر اساس تکالیف قانون اساسی و در راستای اهداف سند چشم انداز : سیاستهای کلی نظام و وظایف قانونی وزارت راه و شهر سازی برنامه ششم توسعه و احکام مربوطه ملاک عمل می باشد

صلوات بر محمد وآل محمد