یکی از اولویت‌های مهم دولت یازدهم کمک به توسعه دانش و نوآوری در سطح اقتصادی، فراهم کردن شرایط برای تجاری‌سازی ایده‌های نوآورانه و حرکت به سمت دانش‌بنیان کردن اقتصاد است. اقتصاد دانش بنیان یکی از خواسته‌های مهم سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است و دولت یازدهم در این زمینه تلاش‌های مهم، اثرگذار و پایداری انجام داده است. حمایت از تشکیل صندوق نوآوری و شکوفایی یکی از اقدامات در این عرصه برای حمایت از گسترش نوآوری در کشور است.
با گذشت بیش از سه سال از آغاز به کار صندوق نوآوری و شکوفایی، عملکرد این صندوق نشان دهنده موفقیت آن است به طوری که صندوق با پشتوانه حمایت‌های قانونی و سیاستی، بهره‌گیری از تیم متخصص و حمایت مجموعه عناصر در دولت به دستاوردهای قابل توجهی منطبق با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی دست یافته است. چشم‌انداز مورد نظر برای راه‌اندازی این صندوق در افق 1404، پیشران تجاری‌سازی فناوریهای برتر، راهبر تأمین مالی زیست بوم نوآوری و نقش‌آفرین در شکوفایی اقتصاد دانش‌بنیان در ایران است. این صندوق برای حرکت در این زمینه ماموریت‌هایی دارد که از جمله آن می‌توان به تأمین و ارایه خدمات مالی به شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی یا تعاونی، توانمندسازی شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی یا تعاونی و حمایت از شرکت‌های خصوصی خدمات تجاری‌سازی، مشارکت و سرمایه‌گذاری خطرپذیر و غیر خطرپذیر در شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی یا تعاونی، تنظیمگری (رگولاتوری) صندوق‌های پژوهش و فناوری کشور به‌منظور بهبود فضای کسب‌وکار شرکت‌های دانش‌بنیان، هدایت سرمایههای ملی و بین‌المللی به سمت توسعه فناوری و تقویت مزیت رقابتی فناوران شرکت‌های دانش‌بنیان در فضای ملی و بین‌المللی اشاره کرد. به عبارتی فلسفه تاسیس صندوق پر كردن شكاف موجود در نظام بانكی كشور برای پاسخگویی به نیازهای مالی شركت‌های دانش‌بنیان از طریق ایجاد امكان دسترسی شركت‌ها به تسهیلات كم بهره (با نرخ بهره‌ای كمتر از سیستم بانكی كشور) با شرایط سهل‌گیرانه‌تر از بانك‌ها است. صندوق نوآوری و شکوفایی برخلاف تصور، یک نهاد عمومی غیردولتی محسوب می‌شود. در عمل نیز تلاش شده در ساختار سازمانی و ترکیب نیروی انسانی چابکی متمایز از سایر نهادهای مالی- توسعه‌ای متبلور باشد.
امتیازهای مالی صندوق نسبت به بانک‌ها
صندوق نوآوری و شکوفایی در 3 سال فعالیت مستمر خود در چندین نوبت سود تسهیلات خود را کاهش داده است که نشان دهنده چابکی آن نسبت به بانک‌ها برای ارایه خدمات مالی به شرکت‌های دانش بنیان است که اتفاقا به دلیل جوان بودن نیاز مبرمی به این گونه خدمات دارد. یکی دیگر از امتیازهای این صندوق ساده بودن تضامین است به طوری که علاوه بر امکان انتخاب ترکیبی، اصلاح مصوبات در راستای انعطاف بیشتر در برابر شرایط شرکت‌های متقاضی در دستور کار کمیته‌های مربوطه قرار گرفته است. حذف محدودیت‌های بانکی هم از جمله دیگر مزیت‌های این صندوق است به گونه‌ای که دریافت تسهیلات در صندوق نوآوری و شکوفایی بدون هیچ گونه وثیقه صورت پذیرفته و دوره بازپرداخت تسهیلات طولانی‌تر از بانک‌های حمایتی و در نهایت محاسبه سود به شکل ساده (نه مرکب) از مزیت‌های مهم صندوق نوآوری و شکوفایی است. از سوی دیگر با وجود مشکلات بخش سرمایه‌گذاری خطرپذیر، صندوق نوآوری و شکوفایی به کمک صندوق‌های پژوهش و فناوری و توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری طرح‌های خوبی را مورد حمایت قرارداده است. میانگین زمان بررسی و تصویب درخواست‌های ورودی در صندوق نوآوری در حدود 2.5 ماه برآورد می‌شود، این مدت زمان برای خدماتی مانند لیزینگ و ضمانت‌نامه کمتر از این مدت است. صندوق در کنار اعطای تسهیلات، دوره های متنوع آموزشی، مشاوره ای و یادگیری جهت ارتقا توانمندی‌های شرکت‌های متقاضی برگزار می‌کند. مراحل اجرای طرح براساس برنامه عملیاتی مصوب در صندوق نوآوری و شکوفایی به طور دقیق توسط کارشناسان نظارتی مورد پایش قرار گرفته و مراحل پرداخت تسهیلات بر اساس مستندات پیشرفت پروژه ها صورت می‌پذیرد.
خدمات و عملکرد صندوق در حوزه تسهیلات
در حدود سه سال فعالیت صندوق تا کنون 2195 شرکت جهت دریافت خدمات تسهیلاتی به صندوق مراجعه کردهاند و رشد چشم‌گیر تعداد و مبلغ مصوبات از سال 93 تا 95 بیانگر عملکرد متعالی صندوق در پاسخگویی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است. در بخش تسهیلات صندوق نوآوری و شکوفایی تاکنون 1087 میلیارد تومان در قالب 1937 مصوبه داشته است. خدمات قرض‌الحسنه با هدف توسعه نمونه محصول شرکت‌های دانش بنیان با استفاده از تسهیلات کم بهره (4 درصد) بیشترین تعداد تسهیلات مصوب را به خود اختصاص داده است. به طور میانگین به ازای هر مصوبه 135 میلیون تومان تسهیلات قرض الحسنه مصوب شده است. تصویب 3 مصوبه یک میلیارد تومانی قرض‌الحسنه برای سه شرکت درخواست کننده نمونه کوچکی از تسهیلات قرض‌الحسنه است. صندوق نوآوری و شکوفایی با توجه به بررسی دقیق درخواست‌ها تسهیلات کلان قرض‌الحسنه نیز داشته است. 15مصوبه کلان قرض‌الحسنه با ارزشی در حدود 8.5 میلیارد تومان از مهم‌ترین خدمات قرض‌الحسنه صندوق بوده است. خدمات سرمایه در گردش با هدف تامین مواد اولیه و هزینه های جاری برای تولید انبوه به 325 درخواست تسهیلات تخصیص یافته است. با توجه به ماهیت سرمایه در گردش میانگین ارزش این تسهیلات در حدود یک میلیارد تومان بوده است. در خدمت سرمایه در گردش بیشترین تسهیلات مصوب مربوط به 5 مصوبه 5 میلیارد تومانی بوده است. 5 درصد مصوبات در حدود 25 درصد مبلغ مصوبات را به خود اختصاص داده‌اند. در بخش خدمات تولید صنعتی با هدف ایجاد و راه‌اندازی خط تولید، به 152 درخواست، تسهیلات تولید صنعتی به ارزش 438 میلیارد تومان تخصیص یافته است. خدمات تولید صنعتی با میانگین مبلغ 3 میلیارد تومان تاکنون به راه اندازی بسیاری از پروژه های برزگ دانش بنیان کمک قابل توجهی نموده است. تصویب بیش از 110میلیارد تومان به 7 درخواست با ارقام مصوب بیش از 10 میلیارد تومان تنها 5 درصد مصوبات خدمت تولید را تشکیل می‌دهد. خدمات لیزینگ و کمک به خریداران محصولات دانش بنیان از دیگر خدمات متنوع صندوق در بخش تسهیلات است که استقبال شرکت‌های دانش بنیان را در پی داشته است. صدور 236 مصوبه به ارزش 76 میلیارد تومان از این موضوع حکایت دارد صدور 178 فقره ضمانت نامه به ارزش 113 میلیارد تومان با سپرده‌گذاری 23 میلیارد تومان جهت تسهیل حجم قراردادهای مرتبط با 103 شرکت از اقدامات اثربخش صندوق برای تسهیل فعالیت های شرکت‌های دانش بنیان بوده است. صندوق در سال گذشته صندوق نوآوری و شکوفایی قراردادی به ارزش 5 میلیارد تومان جهت ارائه خدمت لیزینگ منعقد کرده است.
سرمایه گذاری خطرپذیر و مشارکت
از فعالیت‌های مهم صندوق در حوزه شرکت‌های نوپا و استارت‌آپ‌ها شناسایی و بازاریابی و در نهایت تصویب فرصت‌های مربوط به سرمایه‌گذاری و مشارکت است. سرمایه‌گذاری خطرپذیر برای تأمین منابع مالی در دوران کوتاهی از مراحل عمر شرکت (مرحلۀ نوپا و کوچک بودن) بسیار موثر خواهد بود. با وجود عدم مجوز از سوی قانونگذار به صندوق برای سرمایه گذاری خطر پذیر به صورت مستقیم، عدم وجود فرهنگ مشارکت در کشور، فقدان درخواست های مناسب در حوزه شرکت‌های دانش بنیان، صندوق نوآوری و شکوفایی تلاش نموده با استفاده از فرصت ایجاد صندوق‌های VC مشترک با همه ذینفعان و نهادهای مرتبط تا حدودی به نیازهای ذینفعان پاسخ دهد.
توانمندسازی
یکی از فعالیت‌های اصلی مدیریت توانمندسازی حمایت از مشاوره و اخذ استانداردهای ملی و بین‌المللی توسط شرکت‌های دانش بنیان است، در همین راستا تا کنون 254 درخواست در قالب استانداردها و گواهینامه‌های مختلف مطرح شد و از این تعداد 218 درخواست حمایت مصوب شد. ارزش مصوبات در این بخش 1.49 میلیارد تومان بوده است. مدیریت توانمند سازی علاوه بر خدمات فوق، در بخش حمایت از جوایز ملی و بین‌المللی 78 مصوبه به ارزش 212 میلیون تومان داشته است.
کمک به تحقق و توسعه اقتصاد دانش‌بنيان
روشن است به بار نشتن نتایج فعالیت‌های توسعه‌ای و و اقتصادی با ایجاد و گسترش شرکت‌های دانش‌بنیان، لااقل سه سال زمان نیاز دارد. در راستای گسترش اقتصاد دانش بنیان، کمک به پیاده‌سازی و اجرای طرح آمایش سرزمین، نقشه جامع علمی کشور، ساماندهی نظام ملی نوآوری و به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش‌بنیان این صندوق خدمات رسانی مناسبی داشته که می‌توان کمک به اشتغال دانش آموختگان دانشگاه را از جمله این اقدامات عنوان کرد به طوری که از مجموع 2182 شرکت دانش بنیان که درخواست خود را به صندوق ارایه کردهاند ، حدود 65 درصد آنها شرکت های دانش بنیان نوپا و اکثرا از دانش آموختگان جوان دانشگاه‌ها بوده‌اند.
تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه هم از جمله دیگر تلاش‌های این صندوق است به گونه‌ای که صندوق نوآوری و شکوفایی با حمایت و تقویت شرکت‌های دانش بنیان دانشگاهی، سبب ایجاد بستر مناسب برای ارتباط بیشتر صنعت و دانشگاه و تبدیل یافته‌های پژوهشی به نمونه محصول صنعتی شده است. اختصاص حدود 120 میلیارد تومان تسهیلات قرض الحسنه نوآوری به 883 طرح برای نمونه‌سازی و توسعه محصول دانش‌بنیان موجب توسعه 273 محصول دانش بنیان جدید شده است در این راستا قابل توجه است.