مقدمه

گزارش سالانه ارزیابی که به ارزیابی تهدیدات دولتی و فرادولتی علیه امنیت ملی آمریکا می‌پردازد، همواره از چین و روسیه به عنوان رقبای جهانی آمریکا یاد کرده است. رشد اقتصادی، تکنولوژیک و تسلیحاتی چین از یکسو و توسعه قابلیت‌ها و توانمندی نظامی و تسلیحاتی روسیه از سوی دیگر منشأ نگرانی عمده مقامات واشنگتن می‌باشد که می‌توانند هژمونی آمریکا در نظام بین‌الملل را به چالش کشیده و ارزش‌ها و هنجارهای غیرغربی را جایگزین نظام ارزشی حاکم کنند. اهم محورها و نگرانی‌های آمریکا از ناحیه پکن و مسکو به شرح ذیل است:

1- دیپلماسی واکسن:

تداوم شیوع ویروس کرونا، تعمیق بحران‌های اقتصادی و اجتماعی برآمده از آن و تشدید رقابت‌های ژئوپلیتیک میان قدرت‌های بزرگ سبب می‌شود تا کشورهایی نظیر چین و روسیه از طریق "دیپلماسی واکسن" درصدد تقویت نفوذ نرم خویش و ارتقای توان هژمونیک خویش برآیند.

2- اهداف و کنش‌های منطقه‌ای و جهانی:

کوشش در راستای تبدیل‌شدن چین به قدرت برتر در آسیا و قدرت بزرگ در سطح جهانی، تضعیف همگرایی فراآتلانتیکی، جلوگیری از دخالت آمریکا در تایوان و تضعیف ارزش‌های لیبرال همچنان مهم‌ترین اهداف پکن در عرصه سیاست خارجی باقی خواهند ماند. بهره‌گیری فزاینده از توان نظامی در کنار رقابت اقتصادی با آمریکا، توسعه توان نظامی در دریای چین جنوبی و افزایش فشارها بر ژاپن در دریای شرقی چین، تقویت همکاری‌‌های دپلماتیک، دفاعی و تکنولوژیک با روسیه، گسترش دامنه انتقادات از نقاط ضعف آمریکا نظیر خروج از افغانستان و افزایش فشارها بر تایوان و سایر همسایگان در راستای تبدیل‌شدن به هژمون منطقه‌ای دیگر اهداف راهبردی پکن را تشکیل می‌دهند. پیشبرد ابتکار کمربند-راه و اجرای پروژه‌های مندرج در این طرح کلان با هدف تقویت نفوذ اقتصادی، نظامی و سیاسی خویش از دیگر اهداف جهانی چین محسوب می‌شود.

جامعه اطلاعاتی در مورد روسیه هم بر این باور است که مسکو به کنش‌های رقابتی و گاه خصمانه جهت تأمین منافع خویش ادامه خواهد داد و بخش عمده این تحرکات معطوف به تسلط بر کشورهای پیرامونی خود از جمله اوکراین خواهد بود ولی در عین تمایلی به درگیری نظامی مستقیم با آمریکا ندارد. روسیه تمایل جدی به سازش با آمریکا در بسیاری از پرونده‌های مشترک سیاست خارجی دارد و می‌کوشد آمریکا را وادار سازد حوزه نفوذ روسیه در جمهوری‌های شوروی سابق را به رسمیت بشناسد. این انگاره همچنان در ذهن مقامات کرملین جای دارد که آمریکا درصدد تضعیف پوتین و روی کار آوردن رژیم‌های غربگرا در روسیه و سایر کشورهای پیرامونی است. روسیه می‌کوشد به منظور حفاظت از منافع خود یا تهدید منافع آمریکا و غرب از ابزارهای نظامی، امنیتی و اطلاعاتی و به شکل محدودتر ابزار اقتصادی بهره ببرد و به منظور تقویت نفوذ جهانی خویش و تضعیف هژمونی آمریکا، به همکاری با سایر کشورها روی خواهد آورد.

بر این مبنا، روسیه با حضور در خاورمیانه و شمال آفریقا درصدد گسترش نفوذ، انعقاد توافقنامه‌های نظامی و کسب فرصت‌های اقتصادی است، روابط اقتصادی و تسلیحاتی و همکاری‌ها در حوزه انرژی را با کشورهای آمریکای لاتین به ویژه کوبا و ونزوئلا گسترش خواهد داد و نفوذ خود را در کشورهای شوروی سابق به ویژه منطقه قفقاز تقویت خواهد کرد.

روسیه همچنان از ابزار انرژی به عنوان یکی از اهرم‌های فشار در سیاست خارجی خویش بهره خواهد گرفت و از توان ساخت واکسن کرونا و ساخت راکتورهای هسته‌ای غیرنظامی جهت ارتقای قدرت سخت و نرم و در نهایت تأمین منافع ملی خویش استفاده می‌نماید. با این حال، فساد از مشکلات بنیادین نظام حاکم در روسیه است و افزایش رشد اقتصادی تا بیش از سه درصد، مستلزم کاهش میزان فساد و تصدی‌گری دولت در حوزه اقتصاد و در یک معنا برقراری حکومت قانون است.

3- توانمندی نظامی:

چین می‌کوشد با ایجاد یک ارتش در سطح جهانی، تمامیت ارضی خویش را حفظ، هژمونی منطقه‌ای خود را تقویت و برتری نظامی آمریکا در نظام بین‌الملل را به چالش بکشد. از نگاه مقامات آمریکایی، نیروی هوایی و دریایی چین دست برتر را میان کشورهای منطقه دارد و در سال 2022، پکن تمرکز بیشتری را بر ایجاد تأسیسات نظامی در خارج از کشور و انعقاد توافق‌هایی برای توسعه نفوذ خارجی خود معطوف خواهد کرد.

روسیه هم با هدف دفاع از امنیت ملی و به چالش کشیدن منافع آمریکا و متحدانش، به تقویت و نوسازی نیروهای مسلح خویش ادامه خواهد داد. بهره‌گیری از گروه‌های شبه‌نظامی غیردولتی نظیر گروه واگنر در سوریه و دیگر مناطق نزاع سبب کاهش تلفات روسیه در جنگ‌ها و انکار مداخله خود در منازعات مسلحانه شود.

4- تسلیحات کشتارجمعی:

چین ضمن توسعه زرادخانه اتمی خویش به توافقنامه‌هایی که برنامه هسته‌ای این کشور را محدود سازد، تن نخواهد داد. ساخت صدها سیلوی موشک‌های بالستیک بین قاره‌ای از دیگر اهداف راهبردی چین در حوزه تسلیحات کشتارجمعی هستند.

روسیه بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رقیب آمریکا در تولید تسلیحات کشتارجمعی در آینده پیش‌رو خواهد بود. مسکو ضمن تقویت توان هسته‌ای، این توانمندی را ضامن حیات روسیه در جنگ احتمالی با آمریکا و ناتو می‌داند و در کنار آن، اقدام به بازسازی و نوسازی تسلیحات راهبردی و غیرراهبردی خویش خواهد نمود. توسعه موشک‌های هسته‌ای دوربرد و زیردریایی‌ها با قابلیت پرتاب و مدرن‌سازی سامانه‌های غیرراهبردی با توان حمل تسلیحات متعارف و کلاهک‌های هسته‌ای کانون تمرکز آمریکا در توسعه توان تسلیحاتی خویش را تشکیل می‌دهند.

5- قدرت فضایی:

پکن می‌کوشد به منظور بهره‌مندی از مزایای اقتصادی، نظامی و کاریزماتیک قدرت فضایی، ایالات متحده را در این حوزه پشت سر بگذارد. برآوردها حکایت از آن دارد که در سا‌ل‌های 2022-2024 ایستگاه فضایی چین به طور کامل تکمیل شود. تأسیس ایستگاه تحقیقاتی رباتیک، تأسیس پایگاه سرنشین‌دار در ماه و انجام مأموریت‌های اکتشاف در ماه از برنامه‌های آمریکا در این عرصه هستند. کانون تمرکز چین در حوزه فضایی "تقویت توان ضدفضایی" می‌باشد تا آمریکا و متحدان این کشور را هدف قرار دهد.

روسیه با گسترش ماهواره‌های ارتباطی، جاسوسی و ناوبری خویش همچنین رقیب اصلی آمریکا خواهد بود. مسکو به منظور هدف قراردادن ماهواه‌های فضایی آمریکا در هرگونه جنگ احتمالی، بر ادغام خدمت فضایی غیرنظامی نظیر مکان‌سنجی با سامانه‌های کنترل و فرماندهی تمرکز دارد. توسعه توان فضایی تجاری و غیرنظامی، تقویت توان پرتاب به فضا، توسعه قابلیت‌های فرستادن انسان به فضا، افزایش تسلیحات ماهواره‌ای جهت ایجاد اختلال در تضعیف توان فضایی آمریکا و بهره‌گیری از تسلیحات ضدفضایی مخرب و غیرمخرب از راهبردهای آمریکا در توسعه برنامه فضایی خویش هستند.

6- توان سایبری:

چین مهم‌ترین و نزدیک‌ترین تهدی د سایبری برای دولت آمریکا و بخش خصوصی این کشور خواهد بود. پکن قادر است زیرساخت‌های حیاتی آمریکا نظیر خطوط لوله نفت و گاز را هدف قرار دهد. بهره‌گیری از توان سایبر برای گسترش نظارت و سانسور و سرکوب مخالفان و اقلیت‌ها و دموکراسی‌طلبان، حمله سایبری به شرکت‌های مخابراتی و ارائه‌‌دهندگان خدمات اینترنتی، جهت‌دهی به افکار عمومی آمریکا و نشر شایعات (به ویژه مقصرنمایی غرب و آمریکا به عنوان منبع شیوع کرونا) و جمع‌آوری هوشمندانه اطلاعات از داخل آمریکا مهم‌ترین نگرانی‌های واشنگتن در این عرصه هستند. بنابراین، چین در سال جاری می‌کوشد از توان سایبری خویش به منظور تأمین فزاینده منافع ملی بهره‌ ببرد.

روسیه هم با اتکا به توانمندی‌های بالقوه خویش، تهدید برجسته سایبری برای آمریکا خواهد بود. توان سایبری یک اهرم سیاست خارجی جهت دخالت در فرآیند تصمیم‌گیری سایر کشورها و یک ابزار نظامی و بازدارنده برای دولت روسیه می‌باشد. تقویت قابلیت‌های خود جهت حمله به زیرساخت‌های حیاتی آمریکا، هک کردن نهادها و روزنامه‌نگاران مخالف روسیه و حمله سایبری به نهادهای تهدیدکننده ثبات روسیه از اهداف عمده مسکو در تقویت توان سایبری خویش هستند.

7- نفود و مداخله:

نفوذ خارجی روسیه یکی از تهدیدات عمده برای امنیت ملی آمریکا به حساب می‌آید. مسکو به منظور دستیابی به اهدافی نظیر شکاف در ائتلاف‌های غربی، بزرگنمایی شکاف‌ها و اختلافات در جامعه آمریکا و تأثیرگذاری بر رفتار رأی‌دهندگان آمریکایی بر مداخله خویش در عرصه داخلی آمریکا می‌افزاید. انتخابات آمریکا از جمله فرصت‌های روسیه جهت پیشبرد عملیات نفوذ است و به منظور طرح‌ریزی این عملیات‌ها، مسکو می‌کوشد روابط خود را با اصحاب رسانه و سیاستمداران آمریکایی تقویت نماید.

تحلیل و نتیجه‌گیری:

آمریکا در اسناد امنیت ملی خویش از چین با عنوان "نزدیک‌ترین رقیب" و از روسیه با عنوان "قدرت پرنفوذ و چالش‎‌برانگیز" یاد می‌کند که قادرند امنیت ملی آمریکا را به مخاطره افکنند. نگرانی آمریکا از ناحیه مسکو عمدتا نظامی و تسلیحاتی ولی در مورد پکن یک نگرانی همه‌جانبه محسوب می‌شود که می‌تواند هژمونی آمریکا را در نظام بین‌الملل با چالش جدی روبرو سازد. کانون نگرانی آمریکا از ناحیه چین عمدتا معطوف به گسترش فزاینده توان اقتصادی پکن و توسعه توانمندی‌های آن در عرصه فناوری‌های نوظهور است. آشکار شدن جنگ تجاری چین و آمریکا از دوران ریاست‌جمهوری و مواضع خصمانه طرفین علیه یکدیگر در سالیان اخیر سبب شده است تا بسیاری از کارشناسان، دوره کنونی را به مثابه دوره خروج چین از موضع انفعالی در سطح نظام بین‌الملل و تقابل آشکار پکن با واشنگتن در کلیه سطوح قدرت تلقی کنند.

بر این اساس، برآورد جامعه اطلاعاتی آمریکا حکایت از آن دارد نزاع چین و روسیه در حوزه‌های سنتی رقابت تداوم خواهد یافت و با تمرکز فزاینده واشنگتن بر تهدید چین، عمده منابع قدرت این کشور به جلوگیری از قدرت‌گیری فزاینده پکن متمرکز خواهد شد. در این میان، نگرانی آمریکا از ناحیه روسیه تنها به نفوذ به اصطلاح مخرب آن در شرق اروپا به ویژه کشورهای شوروی سابق، توان فضایی مسکو و توسعه زرادخانه تسلیحات کشتارجمعی این کشور محدود خواهد بود.